معرفی رشته مهندسی مکانیک و بازار کار آن

رشته مهندسی مکانیک بخشی از علم فیزیک است که با استفاده از مفاهیم پایه علم فیزیک و به تبع آن ریاضی به بررسی حرکت اجسام و نیروهای وارد بر آن‌ها می‌پردازد و می‌کوشد تا با توجه به نتایج بررسی‌های خود، طرحی نو در زمینه فن‌شناسی و صنعت ارائه دهد و در راه پیشرفت انسان گامی به جلو بردارد.

معرفی اجمالی مهندسی مکانیک

بررسی حرکت خودرو و عوامل موثر بر روی آن بر عهده فیزیک است اما این که چگونه حرکت آن تنظیم شود بر عهده مکانیک است. بنابراین  می‌توان گفت رشته مکانیک، علم فیزیک را عملی می‌کند. مکانیک، حرکت و عوامل ایجاد کننده آن مانند نیروها، گشتاورها و شکل را تحلیل می‌کند اما مهندسی مکانیک تا حدودی با علم مکانیک تفاوت دارد زیرا یک مهندس مکانیک علاوه بر علم مکانیک باید بسیاری از علوم دیگر را بیاموزد. شاید بتوان گفت که رشته مهندسی مکانیک، رشته تحلیل و طراحی سیستم‌های دینامیکی و استاتیکی است. رشته مهندسی مکانیک را شاید بتوان از نقطه نظر تنوع موضوعات تحت پوشش، جامع‌ترین رشته مهندسی به شمار آورد. زیرا این رشته در برگیرنده همه علوم و فنونی است که با تولید، تبدیل و استفاده از انرژی، ایجاد و تبدیل حرکت و انجام کار، تولید و ساخت قطعات و ماشین‌آلات و به کارگیری مواد مختلف در ساخت آن‌ها و همچنین طراحی و کنترل سیستم‌های مکانیکی، حرارتی و سیالاتی مرتبط است. به عبارت دیگر محاسبات فنی، مدل‌سازی و شبیه‌سازی‌، طراحی و تهیه نقشه‌ها، تدوین روش ساخت، تولید و آزمایش همه ماشین‌آلات و تاسیسات موجود در دنیا با تکیه بر توانایی‌های مهندسان مکانیک انجام می‌گیرد.

گرایش‌ های مقطع مهندسی مکانیک

رشته مهندسی مکانیک در مقطع لیسانس دارای سه گرایش طراحی جامدات، حرارت و سیالات، ساخت و تولید  است اما در دانشگاه صنعتی شریف  گرایش مهندسی دریا نیز به این رشته اضافه شده است. در آغاز آموزش مهندسی در ایران، مهندسی مکانیک با مهندسی برق در یک رشته تحصیلی با نام  «الکترومکانیک» تدریس می‌شدند. این  دو رشته پس از مدتی از یکدیگر جدا شدند و به مرور رشته‌های دیگری مانند مهندسی شیمی و مواد نیز از مهندسی مکانیک جدا شدند و رشته مهندسی مکانیک عمومی ایجاد شد. اما با پیشرفت صنعت و نیاز صنایع به تخصص‌های مختلف در این زمینه، از مهندسی مکانیک عمومی دو گرایش «طراحی جامدات» و «حرارت و سیالات» و پس از آن «ساخت و تولید» بیرون آمد. هر چند که مهندسی دریا هنوز در دانشگاه صنعتی شریف به عنوان یکی از گرایش‌های مهندسی مکانیک ارائه می‌ شود.

گرایش مکانیک در طراحی جامدات

هدف از این گرایش تربیت متخصصانی است که بتوانند در مراکز تولید و کارخانه‌ها اجزا و ساز و کار ماشین‌ آلات مختلف را طراحی کنند. دروس این دوره شامل دروس نظری، آزمایشگاهی، کارگاه و پروژه و کارآموزی است. فارغ‌ التحصیلان می‌توانند در کارخانجات مختلف نظیر خودروسازی، صنایع نفت، ذوب فلزات و صنایع غذایی و غیره مشغول شوند و برای این دوره امکان ادامه تحصیل تا سطح کارشناسی ارشد و دکتری در داخل یا خارج از کشور وجود دارد. موفقیت داوطلبان به آگاهی آن‌ها در دروس جبر و مثلثات، هندسه، فیزیک و مکانیک همچنین آشنایی و تسلط آنان به زبان خارجی بستگی فراوان دارد. از جمله دروس این دوره می‌توان دروس مقاومت مصالح، طراحی و دینامیک را نام برد. در این رشته زمینه اشتغال و بازار کار خوب وجود دارد و مطالب ارائه شده در طول تحصیل برای دانشجویان
محسوس و قابل لمس است.

گرایش مکانیک در حرارت و سیالات

این رشته در به کار بردن علوم و فناوری مربوط جهت طرح و محاسبه اجزای سیستم‌هایی که اساس کار آن‌ها مبتنی بر تبدیل انرژی، انتقال حرارت و جرم است به متخصصان کارآیی لازم را می‌دهد و آن‌ها را برای فعالیت در صنایع مختلف مکانیک در رشته حرارت و سیالات (نظیر مولدهای حرارتی، انتقال سیال نیروگاه‌های آبی، موتورهای احتراقی و …) آماده می‌سازد. فارغ‌التحصیلان این دوره قادر به طراحی و محاسبه اجزا و سیستم‌ها در بخش‌های عمده‌ای از صنایع نظیر صنایع خودروسازی، نیروگاه‌های حرارتی و آبی، صنایع غذایی، نفت، ذوب فلزات و غیره هستند. فارغ‌ التحصیلان این دوره می‌توانند تا مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در داخل یا خارج از کشور ادامه تحصیل دهند. داوطلبان این رشته باید در دروس ریاضی و فیزیک تسلط داشته و با یک زبان خارجی آشنا باشند. دروس این رشته شامل مطالبی در زمینه‌های حرارت و سیالات است.

گرایش مکانیک در ساخت و تولید

هدف این گرایش تربیت کارشناسانی است که با به کاربردن تکنولوژی مربوط به ابزارسازی، ریخته‌گری، جوشکاری، شکل‌ دهی فلزات، طرح کارگاه یا کارخانه‌های تولیدی آماده کار در زمینه ساخت و تولید ماشین‌آلات صنایع (کشاورزی ، نظامی، ماشین‌سازی، ابزارسازی ، خودروسازی و …) باشند. فارغ‌التحصیلان این دوره قادر خواهند بود در صنایع ماشین‌سازی، ابزارسازی، خودروسازی، صنایع کشاورزی، صنایع هوایی و تسلیحاتی به ساخت و تولیدی ماشین‌آلات، طراحی کارگاه یا کارخانه تولیدی بپردازند و نظارت و بهره‌برداری و اجرای صحیح طرح‌ها را عهده‌دار شوند. داوطلبان این رشته باید در دروس ریاضی، فیزیک و مکانیک از آگاهی کافی برخوردار باشند. دروس این دروه شامل مطالبی در مورد نحوه تولید، طراحی قالب‌های پرس، طراحی قید و بندها، کار و برنامه‌ریزی با ماشین‌های اتوماتیک، اصول کلی و نحوه کار با ماشین‌های دستی و تعمیر و نصب تمام سرویس‌های صنعتی است و درصد نسبتا بالایی از آن‌ ها به صورت عملی ارائه می‌شوند. داوطلب باید سلامت جسمانی و استعداد کارهای فنی را داشته باشد تا بتواند کارهای کارگاهی را به خوبی انجام دهد. با توجه به خودکفایی صنایع کشور این رشته دارای بازار کار خوبی است.

گرایش مهندسی دریا

یکی از گرایش‌های مهندسی مکانیک که تنها در دانشگاه صنعتی شریف ارائه می‌شود، مهندسی دریا (کشتی‌سازی) است. این رشته در دانشگاه‌های دیگر از جمله دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه خلیج فارس و دانشگاه سیستان و بلوچستان، مهندسی دریا به عنوان یک رشته مستقل با سه گرایش مهندسی کشتی‌سازی، مهندسی کشتی و دریانوردی ارائه میشود. مهندس دریا گرایش کشتی‌سازی مسائلی از قبیل طراحی و استحکام بدنه، سیستم‌های پیشرانه (موتور گیربکس)، پایداری
کشتی در مقابل امواج کناری جانبی کشتی و طراحی مربوط به ناوبری (مسیریابی کشتی) را مطالعه می‌کند که همه این مسائل در گرایش‌های دیگر مکانیک نیز مطرح می‌شود و فقط مهندسی کشتی‌سازی این مسائل را به صورت تخصصی در ارتباط با کشتی و سازه‌های دریایی مثل اسکله‌ ها و سکوهای نفتی متحرک مطالعه می‌کند. به عبارت دیگر یک مهندس دریا، مهندس مکانیکی است که در کاربردهای دریایی مشغول به کار است. در دانشگاه صنعتی شریف، رشته مهندسی هوا و فضا نیز در دانشکده مکانیک ارائه می‌گردد و اساتید این دانشکده ، مهندسی هوا و فضا را یکی از گرایش‌های مکانیک به شمار می‌آورند. «بدون شک چون مهندسی دریا نسبت به گرایش‌های دیگر رشته مکانیک تخصصی‌تر است، فرصت‌های شغلی آن نیز محدودتر است اما با این وجود فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند در کارخانه‌های کشتی‌سازی کشور مثل کارخانه کشتی‌ سازی «صدرا» در بوشهر، کارخانه «نکا» در شمال و «اروندان» در خلیج فارس مشغول به کار شوند یا در سازمان بنادر و کشتی‌رانی وظیفه ساخت سکوهای شناور را بر عهده بگیرند.

توانایی‌ های مورد نیاز و قابل توصیه مهندسی مکانیک

«مکانیک بهشت ریاضیات است» این جمله زیبا از «لئونارد اولر» ریاضی‌دان بزرگ سوئیسی، بیانگر ارتباط تنگاتنگ ریاضیات با مکانیک است. در واقع مهندسی مکانیک به‌ویژه در گرایش حرارت و سیالات از مباحث و مسایل ریاضی بسیار استفاده می‌کند. از سوی دیگر همان‌طور که پیش از این گفتیم مکانیک بخشی از علم فیزیک است و حتی دانش‌آموزان دوره متوسطه نیز با علم مکانیک در کتاب فیزیک خود آشنا می‌شوند و این علم به‌خصوص در گرایش طراحی جامدات اهمیت بسیاری دارد. به همین دلیل دانشجوی مهندسی مکانیک باید در دو درس ریاضی و فیزیک قوی  و از هوش، استعداد و قدرت تجسم خوبی برخوردار باشد. فعالیت در رشته مهندسی مکانیک بسیار متنوع است و در نتیجه هم دانشجوی علاقه‌مند به کارهای تئوریک می‌تواند جذب این رشته شود و در بخش‌های نظری و تئوری فعالیت کند و هم دانشجوی خلاق و علاقه‌مند به طراحی و ساخت وسایل و دستگاه‌های مختلف می‌تواند این رشته را انتخاب نماید. اما بدون شک یک مهندس مکانیک موفق کسی است که به یاری دو بال علم و عمل پیشرفت کند. برای همین بهتر است پروژه‌های تحقیقاتی دانشجویان   تلفیقی از کار تئوریک و عملی باشد. همچنین توصیه می‌شود دانشجوی این رشته باید از نظر جسمی آمادگی کار در محیط‌های پرجمعیت و کارخانجات دور از شهر را داشته باشد.

آینده شغلی، بازار کار، درآمد مهندسی مکانیک

در حال حاضر دانشجوی توانمند مهندسی مکانیک پس از فارغ‌التحصیلی مشکل کاریابی ندارد زیرا توسعه سخت‌افزاری و رشد مسائل مهندسی، گرایش به سمت تولید داخل و ایجاد فناوری تولید تجهیزات و وسایل در داخل کشور و روی آوردن به خدمات مهندسی به علت محدودیت‌ های ارزی و کاهش درآمدهای نفتی، باعث رشد چشم‌گیر بازار کار مهندسان مکانیک در ایران شده است. یک مهندس مکانیک در حال حاضر در زمینه‌های مختلفی فعالیت می‌کند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 طراحی و ساخت ماشین‌ آلات و قطعات آن‌ها، اعم از ماشین‌آلات تولیدی تمامی صنایع، لوازم خانگی و تجهیزات پزشکی

 طراحی و ساخت تجهیزات مکانیکی نیروگاه‌های فسیلی، اتمی، خورشیدی، بادی و آبی

 طراحی و ساخت تجهیزات و سیستم‌های انتقال و تصفیه آب، سیستم‌های مکانیکی و کنترلی پالایشگاه‌ها و کارخانجات شیمیایی

 طراحی و ساخت تاسیسات حرارتی و برودتی ساختمان‌ها و اماکن، بالابرها و آسانسورها و سیستم‌های حمل و نقل

 ساخت ماشین‌آلات تغلیظ و بازیافت مواد مثل کارخانجات قند، کاغذسازی، سیمان، نساجی، نمک و کنسانتره

 طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی

 ساخت تجهیزات دفاعی مانند تانک، راکت، اژدر و پل‌های متحرک

 ساخت روبات‌ها، بازوهای مکانیکی و سیستم‌های تولید

در ضمن یک مهندس مکانیک می‌تواند به عنوان کارشناس و مشاور فنی در بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و بیمه و شرکت‌های بازرسی و نظارت امور بین‌المللی فعالیت کند.

نتیجه‌ گیری

رشته مهندسی مکانیک به عنوان جامع‌ترین رشته مهندسی دروس مشترک زیادی با اغلب رشته‌های مهندسی دیگر نظیر مهندسی دریا، مهندسی شیمی، مهندسی هوا فضا و دارد از این‌رو این رشته جامع‌ترین رشته مهندسی است که در آن با اصول اساسی طراحی تمامی سیستم‌های محیط پیرامون آشنا می‌شویم. دروس این رشته غالبا کاربردی اند و در ارتباطی تنگاتنگ با دروس ریاضیات و فیزیک هستند. دانشجوی این رشته باید فردی خلاق و دارای قدرت تجسم کافی باشد تا بتواند در طراحی ساز و کارها موفق باشد. دانش مکانیک دانش زندگی است. در هر مجتمع و کارگاه صنعتی نیاز به فارغ‌التحصیلان این رشته امری ضروری و مشهود است و با توجه به حرکت‌های صنعتی کشور در سال‌های اخیر مهندسان مکانیک بیش از پیش در گرداندن چرخ صنعت دخیل شده‌اند و راه همواره برای رشد و ترقی آن‌ها گشاده است.  رشته مهندسی مکانیک واحدهای درسی ملموس و کاربردی زیادی دارد اما داشتن شناخت کافی نسبت به این رشته پیش از انتخاب آن ضروری است. اغلب واحدهای این رشته با ریاضیات دیفرانسیلی پیچیده و تجسم فیزیکی در ارتباط اند که منجر به سخت‌شدن این واحدها می‌شوند. ضمنا واحدهای کارگاهی و فعالیت در واحدهای تولیدی نیز از ویژگی‌های این رشته است که داوطلبان آن را با محیط‌های صنعتی آشنا می‌کند و پیوند می‌زند. در همه جای دنیا یک فارغ‌التحصیل مهندسی مکانیک مثل یک موم خام است که دانش کافی دارد و در هر زمینه‌ای که کار کند می‌تواند در آن زمینه متخصص شود. او می‌تواند در تحلیل و طراحی خودرو، در طراحی و ساخت ماشین‌ های ابزار و حتی در تدوین و تولید برنامه‌های کامپیوتری فعالیت کند. یعنی رشته مکانیک زمینه کار و زمینه انتخاب بسیار گسترده‌ای را در مقابل فارغ‌التحصیلان این رشته قرار می‌دهد. از اینکه همراه کیا دپارتمنت بودین سپاس گزاریم.